Kategorie przejazdów kolejowych obejmują różnorodne rodzaje zabezpieczeń i sygnalizacji, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa wszystkim użytkownikom dróg oraz pasażerom kolejowym. To kluczowy element infrastruktury kolejowej, który wymaga ścisłego przestrzegania przepisów i ostrożności ze strony zarówno kierowców, jak i personelu kolejowego. Ze względu na ich znaczenie, wyróżnia się różne kategorie przejazdów kolejowych wymienione poniżej.
Kategorie przejazdów kolejowych – ogólna klasyfikacja
Wyróżniane Kategorie przejazdów kolejowych w kontekście międzynarodowego ruchu kolejowego, są następujące:
- przejazdy niestrzeżone – są to przejazdy kolejowe, które nie są monitorowane przez personel kolejowy lub sygnalizację świetlną/dźwiękową. Kierowcy zbliżający się do takiego przejazdu muszą więc samodzielnie ocenić sytuację i upewnić się, że mogą bezpiecznie przejechać przez tory;
- przejazdy strzeżone – to przejazdy, które są monitorowane przez sygnalizację świetlną, dźwiękową i/lub personel kolejowy. Sygnalizacja oraz dźwięk informują kierowców o nadjeżdżającym pociągu i nakazują zatrzymanie się, aby umożliwić mu bezproblemowy przejazd;
- przejazdy bezpośrednie – są to przejazdy, które prowadzą bezpośrednio na tory kolejowe bez jakichkolwiek zapór, świateł bądź innych zabezpieczeń. Są one zazwyczaj uznawane za najbardziej niebezpieczne, przez co wymagają szczególnej ostrożności ze strony kierowców i pieszych;
- przejazdy z zaporami – to przejazdy, które są wyposażone w mechanizmy zamykające drogę dla pojazdów samochodowych, gdy nadjeżdża pociąg. Zazwyczaj są to zapory opuszczane pionowo lub poziomo, które uniemożliwiają przejazd przez tory, gdy pociąg zbliża się do przejazdu;
- przejazdy podziemne oraz nadziemne – niektóre przejazdy kolejowe mogą przebiegać powyżej lub poniżej poziomu ziemi, przechodząc pod lub nad torami kolejowymi. W takich przypadkach mogą być stosowane różne zabezpieczenia, takie jak przejścia dla pieszych w formie tuneli lub mosty dla pojazdów.
Kategorie przejazdów kolejowych obowiązujące w Polsce
Oficjalnie obowiązujące Kategorie przejazdów kolejowych na terenie Polski opisuje “Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 20 października 2015 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać skrzyżowania linii kolejowych oraz bocznic kolejowych z drogami i ich usytuowanie”. Są one zdefiniowane szczególnie dokładnie w rozdziale 2., w myśl którego kategorie przejazdów kolejowych mają sześć wariantów, z przypisanymi oznaczeniami literowymi od A do F.
Kategoria A
W kategorii A zawierają się przejazdy kolejowo-drogowe, na których ruch jest kierowany przez wykwalifikowany personel kolejowy za pośrednictwem sygnałów ręcznych lub rogatek zamykających całą szerokość jezdni. Zaliczają się do niej również przejazdy, na których droga przecina więcej niż trzy tory lub te, po których przejeżdżają wagony staczane/odrzucane podczas rozrządu. Przejazdy są zaliczane do grupy A również w sytuacji, gdy nie są spełnione warunki pozwalające na to, aby zostały zaimplementowane kategorie przejazdów kolejowych B, C lub D. W razie konieczności, tego typu przejazdy mogą być doposażone w ostrzegawcze tarcze przejazdowe bądź odpowiednie urządzenia łączności. W uzasadnionych przypadkach dotyczących tego typu przejazdów rogatki mogą być stale zamknięte i otwierane na życzenie użytkowników drogi. Mogą one również być stale otwarte, jeśli ruch kolejowy na skrzyżowaniu jest ograniczony przez więcej niż 4 godziny.
Kategoria B
Na przejazdach kolejowych typu B ruch drogowy jest kierowany przede wszystkim przy użyciu sygnalizacji świetlnej i rogatek zamykających ruch drogowy. Nie jest jednak obecny personel kierujący ruchem za ich pomocą. Zalicza się do nich przejazdy, na których iloczyn ruchu jest wyższy niż 150 000, lub te, na których linia kolejowa/bocznica krzyżuje się z drogą krajową. Podobnie jak w poprzednim przypadku, przejazdy, które uwzględniają kategorie przejazdów kolejowych niższe niż B, mogą zostać do niej zaliczone, jeśli ma to uzasadnienie koniecznością poprawy bezpieczeństwa bądź miejscowymi warunkami.
Kategoria C
Kategoria C obejmuje przejazdy kolejowo-drogowe, na których ruch jest kierowany wyłącznie za pomocą sygnalizacji świetlnej. Zaliczane są do niej skrzyżowania linii kolejowych/bocznic z drogami publicznymi, na których ruch kolejowy jest prowadzony z prędkością nieprzekraczającą 140 km/h. Jednocześnie iloczyn ruchu na takich przejazdach oscyluje w granicach 60 000 – 150 000. W sytuacji, gdy wynosi on mniej niż 60 000, widoczność w rejonie skrzyżowania nie powinna odpowiadać warunkom określonym dla kategorii D.
Kategoria D
Przejazdy kolejowo-drogowe typu D, w przeciwieństwie do poprzednich trzech, nie są wyposażone w żadne systemy i urządzenia mające zabezpieczać ruch. Z tego powodu są one najmniej bezpiecznymi ze wszystkich typów. Zaliczane są do nich przejazdy z drogami publicznymi, na których iloczyn ruchu nie przekracza 60 000, przy ruchu kolejowym prowadzonym z prędkością maksymalną nie większą niż 120 km/h. Pod tą kategorię podchodzą również przejazdy, na których bez względu na widoczność prędkość pociągu nie przekracza 20 km/h. Warunki dotyczące ograniczonej widoczności są opisane części B załącznika nr 3 do Rozporządzenia.
Kategoria E
Typ E również jest na swój sposób inny niż wcześniejsze kategorie przejazdów kolejowych. Nie obejmuje on bowiem przejazdów kolejowo-drogowych. Ta kategoria jest zarezerwowana dla przejść wykorzystywanych przez pieszych uczestników ruchu. Z tego tytułu mogą one być oznaczone na dwa sposoby: w półsamoczynne/samoczynne systemy przejazdowe bądź kołowrotki, labirynty i barierki. Te pierwsze są wykorzystywane w sytuacji, gdy przejście typu E nie spełnia warunków widoczności, które opis część C załącznika nr 3 do Rozporządzenia. Natomiast kiedy niezależnie od warunków prędkość pociągu nie przekracza 20 km/h, lub odpowiadają one wytycznym zawartym we wspomnianym załączniku, dopuszczalna jest obecność kołowrotków, barierek i/lub labiryntów.
Barierki mające odpowiedni zabezpieczyć przejście powinny być ustawione w taki sposób, aby pieszy uczestnik ruchu przed przejściem przez tor kolejowy musiał zmienić kierunek, w którym się przemieszcza. Na liniach wielotorowych natomiast pierwsze wejście pomiędzy barierki powinno zmusić pieszego do ruchu w kierunku przeciwnym do tego, w którym poruszają się pociągi na najbliższym torze.
Kategoria F
Jako przejazdy typu F uznawane są kolejowo-drogowe oraz przejścia, które znajdują się na drogach wewnętrznych/przejazdach użytku niepublicznego. Są one wyposażone w rogatki stale zamknięte, które mogą być otwierane przez użytkowników drogi, lub w środki ostrożności określone dla dwóch pierwszych kategorii. Przejazdy kolejowo-drogowe i przejścia typu F, z racji założonego użytku niepublicznego, są użytkowane w oparciu o umowę między zarządcą kolei na danym odcinku a użytkownikiem przejazdu/przejścia. Umowa ta przede wszystkim określa zasady użytkowania skrzyżowania oraz środków mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa na tym odcinku drogi.
Kategorie przejazdów kolejowych – pozostałe kwestie
Poruszając takie zagadnienie, jak kategorie przejazdów kolejowych, warto wspomnieć o kilku innych kwestiach. Mianowicie istnieją skrzyżowania kolejowo-drogowe, które mogą spełniać kryteria charakterystyczne dla więcej niż jednej kategorii. W przypadku zaobserwowania takiego zjawiska dla rzeczonego przejścia ustalana jest kategoria wyższa (np. jeżeli możliwe jest sklasyfikowanie przejazdu jako B lub C, zostanie on uznany za B). Ponadto gestia ustalenia kategorii przejazdu kolejowo-drogowego oraz określenia sposobów jego zabezpieczenia należy do zarządcy kolei. To on jest odpowiedzialny również za zmianę środków bezpieczeństwa w obliczu zmiany kategorii skrzyżowania.